Intro
28-10-2003
door Annet Dekker (i)'Let's pretend there is a way of getting through into it somehow, Kitty. Let's pretend the glass has gone all soft like gauze, so that we can get through. Why it's turning into a sort of mist now, I declare! It'll be easy enough to get through-' She was up on the chimneypiece while she said this, though she hardly knew how she had got there. And certainly the glass was beginning to melt away, just like a bright silvery mist.uit: Lewis Carroll, Alice Through the Looking Glass (1871)
In onze hedendaagse 'ervaringswereld' is de aanspraak op de verschillende zintuigen enorm. Bezoekers in clubs, winkels en cafés worden bedolven onder beats waarbij de ervaring versterkt wordt door lichteffecten en de vertoning van video- en digitale beelden, in de meeste gevallen synchroon aan de muziek. In de clubscene zijn de nieuwste ontwikkelingen met betrekking tot de samensmelting van geluid met licht, beeld, rook - en zelfs geur - het duidelijkst aanwezig. Na de populariteit van de Disc-Jockey (DJ) maakt eind jaren 80 de Video-Jockey (VJ) haar entree in discotheken en clubs. De term Video Jockey (VJ) werd door televisiezender MTV in de jaren 80 gepopulariseerd. Enkele jaren daarvoor werd de term voor het eerst gebruikt aan het eind van de jaren 70 door de medewerkers van de Peppermint Lounge, een populaire dansclub in New York. De performers wilden zich met deze term onderscheiden met de 'stoffige' Video Kunstenaars die deel uit maakten van de kunst- en cultuurscène in New York. MTV oprichter Bob Pittman nam de term over om zijn presentatoren aan te kondigen (ii). De benaming VJ (VideoJockey) is tot op vandaag nog steeds een omstreden term.
Op het eerste gezicht lijkt het werk van een VJ erg op videokunst. Het gebruikt bijna dezelfde apparatuur en kent daardoor ook een vergelijkbare esthetiek. Maar aan de andere kant heeft het ook veel overeenkomsten met performance - met name het live creëren van een ervaring waarbij verschillende zintuigen tegelijkertijd geprikkeld worden. Veel VJ's zelf lijken hun werk met name met dit laatste te vergelijken en zien een directe koppeling met de opkomst van de techno muziek en de videoclips midden jaren 80. Zelf zie ik de hedendaagse DJ/VJ combinatie in dance clubs als een recente vorm van een synaesthetische performance.
Synaesthesie is de recreatie van een sensatie door middel van geluid, geur en visuele, fysieke en linguïstieke, en andere prikkelingen. De synesthetische performance wordt door de Britse theoreticus en criticus Josephine Machon omschreven als een voorstelling waarbij verschillende artistieke vormen, principes en technieken op zo'n manier samengevoegd worden om een emotionele reactie bij de toeschouwer op te roepen (iii). Door te kijken naar de geschiedenis van het live vertonen van beeld wordt duidelijk dat de DJ/VJ performance een manier is om mensen door Alice's spiegel in een nieuwe wereld te krijgen. Om het belang van de verbinding tussen beeld en geluid in clubs goed te begrijpen, wil ik aandacht vragen voor het feit dat de DJ/VJ performance haar wortels in performance kunst heeft en daardoor speciale aandacht verdient bij het beschrijven en analyseren van hedendaagse performance kunst. Omdat de verschillen in de VJ wereld tegenwoordig enorm zijn, richt ik mij met name op performances waarbij een fysieke en psychologische relatie aangegaan wordt met het publiek door de synthese van verschillende media als geluid, beeld, rook, geur etc. Deze synaesthetische performances kunnen gezien worden als een eerste aanzet tot het creëren van een virtuele werkelijkheid - buiten de kaders van de CAVE (Cave Automatic Virtual Environment) (iv) of speciaal ontworpen kleding - in ruimtes waarbij de participatie van het publiek essentieel is voor het slagen van de ervaring.
Voordat ik een aantal recente voorbeelden ga beschrijven zal ik eerst kort ingaan op de geschiedenis van het live geprojecteerde beeld en haar verbinding met geluid.
