(in)visible sounds Tentoonstellingstekst
10-06-2007
Onzichtbare technologieën maken deel uit van ons leven, zelfs als we ons daar niet altijd bewust van zijn. De opkomst van onzichtbare netwerken heeft zo' n grote invloed gehad, dat zij onze manier van communiceren, werken, leren en spelen heeft veranderd. Veel van onze dagelijkse ervaringen worden gevormd door onzichtbare structuren, gebaseerd op technologieën die gebruik maken van elektromagnetische velden, radiogolven en draadloze netwerken. Of het nu gaat om computers, televisienetwerken of mobiele communicatiemiddelen, veel van de technologische verworvenheden die we als vanzelfsprekend ervaren, hebben een onzichtbaar lichaam waarmee we niet bewust in contact treden of waar we niet eens over nadenken, omdat ze onzichtbaar zijn voor het menselijk oog.
Maar wanneer technologieën uit het gezicht verdwijnen, verdwijnen ze ook uit ons bewustzijn, en hoewel we omgeven worden door een hele wereld van onzichtbare structuren, ervaren we onze omgeving niet langer als geconstrueerd. We gebruiken onzichtbare technologieën op ieder terrein van het dagelijks leven, of het nu gaat om mobiele telefoons, de televisie, radio's of zelfs elektronische keukenapparatuur, zonder daar feitelijk bij stil te staan of hun functionaliteit te kennen. De belangstelling voor objecten verschuift daarom van de technologie zelf naar de waarde die zij hebben voor de vormgeving van onze ervaringen: we zijn niet langer geinteresseerd in de manier waarop een instrument of een apparaat werkt, maar in de sociale of culturele status die zij vertegenwoordigen.
Als gevolg daarvan raken we steeds verder verwijderd van de technologie en haar invloed op ons dagelijks leven, onze handelingen en gedachten. Om die cyclus te doorbreken, gaat de tentoonstelling (in)visible sounds op zoek naar de onzichtbare netwerken die ons omringen. Kunstenaars visualiseren deze onopgemerkte maar zeer aanwezige technologieën. Sommigen leggen zowel de analoge als de digitale netwerken letterlijk bloot, terwijl anderen juist gebruik maken van het onzichtbare, door ons te verbazen met de hoeveelheid informatie en de mogelijkheden die door onzichtbare netwerken worden geboden.
Deelnemende kunstenaars
Het werken met geluid en de specifieke kwaliteiten van een locatie is de voornaamste drijfveer van kunstenaar en schrijver Brandon LaBelle. Voor zijn project Radioflirt (2007) heeft hij samengewerkt met de kunstenaar James Webb, die in zijn werk de magie, het exotische en de vervreemding onderzoekt, evenals onmogelijke ruimtelijke fenomenen. Radioflirt laat de gebruiker het geheime verhaal van het gebouw horen. Gebruikmakend van een reeks mini-fm-zenders die door het hele gebouw heen zijn geplaatst, worden de bezoekers uitgenodigd sporen te volgen van onvolledige boodschappen, verborgen gefluister of trillend geruis, die als een dubbelzinnig en geheim verhaal overkomen. Radioflirt is een intieme radio-ervaring, die zich richt op het hart en de emotionele geografie van het luisteren onderzoekt.http://www.errantbodies.org/labelle.html
Semiconductor maakt Sound Films die onze fysieke wereld in beweging openbaren. Sinds 1999 hebben de Britse kunstenaars Ruth Jarman en Joseph Gerhardt veel digitale animatieprocessen onderzocht om experimentele films en live-animaties te kunnen produceren. Earth Moves (2006) is een voortzetting van hun onderzoek naar de manier waarop onzichtbare krachten de structuur van onze wereld beinvloeden. Het zuidoosten van Engeland wordt verkend via een reeks van vijf audio-gecontroleerde fotografische panorama's. Semiconductor verzamelde geluidsopnamen en foto's op locatie langs de A23 bij Pease Pottage, Witterings NT reserve, Findon Valley, John St Brighton en de cementfabriek in Adur Valley. De geluiden werden gebruikt om het landschap op iedere locatie opnieuw in leven te roepen. Het resultaat bestaat uit fascinerende beelden en geluiden, die een werkelijkheid lijken te onthullen die gewoonlijk voor ons verborgen blijft. De grenzen van de menselijke waarneming worden blootgelegd, waardoor een wereld tevoorschijn komt die instabiel is en voortdurend veranderingen ondergaat als de geluidsgolven een rol gaan spelen in onze omgeving. http://www.semiconductorfilms.com
Usman Haque heeft interactieve installaties en digitale interfaces geschapen en performances met veel deelnemers geënsceneerd. Tot zijn vaardigheden behoren het ontwerpen van fysieke ruimtes, en van de software en de systemen om die tot leven te wekken. Voor de interactieve installatie Evolving Sonic Environment (2006/2007) werkte hij samen met Rob Davis, een systeemontwikkelaar bij het Psychology Department van Goldsmiths College, die bijzonder geinteresseerd is in kunstwerken die afhankelijk zijn van hun omgeving en de toeschouwers, en in systemen die zich in de loop der tijd kunnen aanpassen en in staat zijn om te leren. In dit project, dat is ontwikkeld toen zij als Artists in Residence bij Montevideo werkten, draaien zij het proces om: nu is het de directe aanwezigheid van het publiek die de akoestische omgeving determineert. Een verzameling geluidsobjecten is door de zaal heen verspreid. waarbij ieder object op een andere frequentie geluid produceert. Door middel van onderlinge communicatie worden de geluiden in evenwicht gebracht en wordt het gevoelige ecosysteem van geluid, dat zich in de installatiezaal ontwikkelt, in stand gehouden. Als er bezoekers binnenkomen, beinvloeden ze de akoestische omgeving en creëren ze een nieuw ecosysteem van geluid. De zaal ontwikkelt een perceptie van degenen die zich erin bevinden. Evolving Sonic Environment is een architectonisch experiment om te onderzoeken hoe je een interactieve omgeving kunt maken die een interne weergave opbouwt van zijn bewoners via een netwerk van autonome maar onderling communicerende sensoren.
http://www.haque.co.uk/evolvingsonicenvironment.php
http://homepages.gold.ac.uk/rdavis
Erich Berger staat in een rijke traditie van videokunstenaars als de Vasulkas, Livinus van de Bundt en Bas van Koolwijk, die zich in het bijzonder bezighouden met de wereld van het elektromagnetisme. Zijn audiovisuele installatie TEMPEST (2004) ontleent zijn naam aan het codewoord van de Amerikaanse overheid voor een reeks normen voor de beperking van de elektromagnetische straling van elektronische apparatuur. Ieder elektrisch apparaat dat wordt aangezet, of het nu een mobiele telefoon, een laptop of een GPS-ontvanger is, veroorzaakt continu elektromagnetische straling, zelfs in de standby-stand. Verborgen onder de gebruiksvriendelijke oppervlakte bevinden zich autonome processen met een eigen dynamiek, hetgeen de Britse ontwerpers Anthony Dunne en Fiona Raby 'The Secret Life of Electronic Objects' (Het Geheime Leven van Elektronische Objecten) hebben genoemd. TEMPEST maakt gebruik van de basisprincipes van de 'Van Eck Phreaking'-techniek om puur zichzelf reproducerende graphics te veranderen in een beklemmende, intense compositie van geluid, ruis en licht. In de voetsporen van een lange traditie waarbij militaire technologieën worden ingezet voor creatieve doeleinden schept Erich Berger een audiovisueel werk waarin de relatie tussen beelden en geluiden heel precies wordt bepaald door de elektromagnetische straling van de monitor. De graphics die in TEMPEST op het scherm verschijnen, produceren radiogolven die, als ze met behulp van op diverse AM-frequenties afgestemde radio' s worden opgevangen, de scherpe en krachtige geluiden vormen die de beelden vergezellen. http://randomseed.org
In hun werk leggen de Australische kunstenaars David Haines en Joyce Hinterding een verband tussen natuurlijke verschijnselen en onze met elektronica verzadigde wereld. In de installatie met live geluid en video Purple Rain (2004) onderzoeken zij de wereld van de datatransactie: de digitale videoprojectie van een lawine reageert op fluctuaties in de televisiebeelden die worden opgevangen door antennes. Hoe meer signalen de antennes detecteren, des te heviger de lawine. De kracht van de lawine hangt dus af van de hoeveelheid elektromagnetische energie en communicatiedata die de installatiezaal via de antennes bereiken. Het bedrieglijke videobeeld van een denkbeeldige natuurramp is van een intense, sublieme kracht. Het verbeeldt de razende energie die rondom ons wordt geproduceerd door telecommunicatie- en satellietnetwerken. Haines en Hinterding gebruiken het beeld van de lawine als een metafoor voor de wereld van de natuur, die wordt bedreigd door en verweven is met de macht van onzichtbare netwerken. http://www.sunvalleyresearch.com
Audio Space (2005-2007) is een interactieve, driedimensionale, 'uitvergrote auditieve ruimte. In die ruimte kunnen bezoekers boodschappen voor elkaar achterlaten, in de vorm van tekst of geluid. De gebruiker - die een headset draagt, bestaande uit een koptelefoon en een microfoon - hoort alle achtergelaten geluiden in gesimuleerde driedimensionale audio, waardoor hij of zij in staat is de plek van herkomst van het geluid nauwkeurig te bepalen. Interactief kunstenaar en ontwerper Theo Watson verandert de ruimte in een geheugen van wat de mensen er hebben achtergelaten. De gebruiker kan reageren op boodschappen van eerdere bezoekers of de grondslag leggen voor toekomstige discussies. De gecombineerde geluiden creëren rijke, zich ontwikkelende sferen voor verschillende delen van de zaal. Voor de gebruiker ontvouwt zich een akoestische omgeving die tastbaar en echt lijkt. De bezoeker krijgt het gevoel zich in een ruimte te bevinden die is gevuld met de geesten van eerdere bezoekers. http://muonics.net
Olga Kisseleva is geinteresseerd in de manieren waarop mensen gebruik maken van elektronische informatieverwerkingstechnologieën om onze omgeving te visualiseren. Met Landstream (2006 heeft de Russische kunstenares haar eigen methode gevonden om een aanhoudende stroom digitale informatie - een stroom golven en signalen die uitsluitend begrijpelijk zijn voor een klein wetenschappelijk publiek - te vertalen in grafische beelden die iedereen kan begrijpen. Voor de realisatie van Landstream heeft ze samengewerkt met wetenschappers uit Rusland, en de universiteiten Sorbonne en Stanford, om de dichtheid, de kwaliteit en de beweging te kunnen meten van elektromagnetische velden rond nucleaire installaties, luchthavens en andere locaties. Ze ontwikkelden een experimenteel programma om deze velden te kunnen traceren en te vertalen in grafische beelden. Haar kleurrijke schilderijen zijn vertalingen van deze graphics en brengen in real time de dynamische elektronische informatiestroom door het landschap in kaart. Naast de nieuwe beelden presenteert Kisseleva tevens documentatie van het werkproces teneinde het publiek een nieuw inzicht te verschaffen in wat zij de elektromagnetische vervuiling rondom ons noemt. De poëtische, abstracte beelden laten ons een nieuwe wereld ontdekken. http://www.kisseleva.org
Cell Phone Disco (2006) is een experimentele installatie, bestaande uit oplichtende cellen. Door een onderdeel van de mobiele telefoon te vermenigvuldigen, hebben Ursula Lavrencic en Auke Touwslager van Informationlab een ruimte geschapen voor het ervaren van het onzichtbare lichaam van de mobiele telefoon. De oplichtende cellen bestaan uit één of meer LEDs, een batterij, en een sensor die elektromagnetische straling detecteert, afkomstig van een actieve mobiele telefoon. Als de sensor EM-golven ontwaart, laat hij de LEDs een paar seconden oplichten. De installatie bestaat uit twee delen: oplichtende cellen met zeer gevoelige sensoren worden gebruikt om elektromagnetische straling van actieve mobiele telefoons op te sporen. Op deze manier verschijnt er een mobiel aura om de telefoon, dat een deel van zijn onzichtbare lichaam onthult. Terwijl de gebruiker rondloopt en in zijn telefoon praat, volgt dit aura het gesprek als een lichte schaduw door de ruimte. Veel minder gevoelige cellen worden gebruikt om een doek te vervaardigen voor een inktloze pen. Als je met je telefoon dichtbij de cellen komt, laat je een lichtspoor achter, een elektronische tekening. Cell Phone Disco laat de bezoeker het onzichtbare lichaam ervaren van zijn of haar eigen mobieltje, een functie waar we gebruik van maken maar waar we ons nooit echt bewust van zijn.
http://cellphonedisco.informationlab.org
Verder tonen wij de volgende werken uit onze collectie:
Livinus & Jeep van de Bundt, Moire, 1975
Video graphics - the ultimate pictorial art luidt het kernachtige statement van Moire. Elektronisch schilderen met licht, beweging en geluid stelde hij zich ten doel. Hij bouwde daarvoor zijn eigen beeldsynthesizer en beeldgenerator, een daad die het begin van de Nederlandse videokunst markeert.Doelbewust niet verhalend of figuratief - kwaliteiten die het instituut TV zich immers heeft toegeëigend - is Moire een abstracte, ritmische videoschildering zonder definitieve vorm of kleur.
Bas van Koolwijk, FBCK/AV – Red Flag, 2006
'FBCK/AV - Red Flag' tart de beschouwer met indringend geluid en een flikkerend rood beeld dat maar geen herkenbare vorm wil aannemen. Om dit beeld te genereren heeft Bas van Koolwijk software ontwikkeld die input van audio- en videosignalen omzet tot telkens weer unieke abstracties. De storing die hierbij ontstaat lijkt enigszins op flagging, een term uit de tijd van de videotapes. Het ontstaat als een band niet goed door het loopwerk van de machine gaat en is meestal boven in beeld te zien. Met die referentie aan het analoge tijdperk worden je gedachten ook wat verder 'terug' gebracht, richting de willekeur en de chaotische natuur van wapperen in de wind.
Anouk de Clerq, Conductor, 2004
Bij kraakhelder zonnig weer leidt de eenzame bliksemafleider op het dak een vergeten bestaan. Pas als de wolken zich samenpakken, de drukgebieden aan het schuiven slaan en de wind gaat rollen komt zijn functie in herinnering: het opvangen van helse ontladingen, het afwenden van de krachten van boven om ons op de grond te beschermen. In 'Conductor' geeft Anouk de Clercq met geraffineerde zwart-witte animaties een perspectief op de mogelijkheid dat het omgekeerde aan de hand zou kunnen zijn.
Matthew Schlanger, Blue Mercury, 1987
Schlanger's werken gaan over mensen, interactie, tijd fysische en psychische ruimte, het herinneren - gegevens en fenomenen die hij meer of minder geabstraheerd weergeeft. Meestal gebruikt Schlanger periodieke elektronische golven als beeldbron, die hij amorfe vormen laat genereren: bij de kijker die zich ervoor openstelt, zouden ze aan een meer primordiaal bewustzijn appelleren. Je ziet composities van ritmisch bewegende, gekleurde vormen die constant veranderen. Het beeld en het elektronische geluid activeren elkaar onderling steeds. Schlanger's oeuvre representeert een soort parallelle wereld, waarin het abstracte abstract blijft en het raadsel intact.
Gary Hill, Soundings, 1979
In Hill's vroege videowerken zijn bijna alle thema's uit zijn latere werk in essentie al aanwezig: de verhouding tussen taal, in al haar uitdrukkingsvormen, en beeld; communicatie; het lichaam als zender/ontvanger; processen van betekenisvorming; etc. Het gaat Hill er niet om te tonen hoe naadloos deze systemen apart of samen functioneren, integendeel: door ze op uiteenlopende wijzen te ontleden, legt hij eerder de storingen en de fricties bloot die erin kunnen optreden. Soundings gaat over 'sounding the image' en 'imaging the sound': Hill verbeeldt met behulp van gesproken tekst en een luidspreker op verschillende manieren de taligheid van het beeld en de concreetheid of tastbaarheid van taal.
Woody Vasulka, Reminiscence, 1974
Kwesties als geheugen, geschiedenis, verhalen en hun verhouding tot de elektronische beeldtaal zijn vaak centrale thema’s in het werk van Woody Vasulka. In 'Reminiscence' gebruikt hij de effecten van de Rutt/Etra scanprocessor om portapak-videobeelden eruit te laten zien als visuele impressies, alsof het herinneringen uit lang vervlogen tijden zijn. In deze tape van een wandeling over een boerderij in Moravië, een plek uit de jeugd van Woody Vasulka, worden beelden door de scanprocessor op zodanige wijze bewerkt dat sommige elermenten worden benadrukt en andere juist niet, net als herinneringen waarvan sommige beelden mensen nog duidelijk voor de geest staan, terwijl andere allang zijn vervaagd.
Steina, Violin Power, 1978
'Violin Power' is een werk dat zich in de tijd voortzet, met experimenten die teruggaan op het jaar 1970.Het betreft een onderzoek naar de verhouding tussen muziek en het elektronische beeld, waarbij de viool van Steina verandert in een instrument dat beelden oproept. De geluiden, bewegingen en vibraties van de viool beinvloeden de sculpturale patronen en beelden die we in de live-performances en de videodocumentaties zien.
Steina, Bad, 1979
In 'Bad' verweeft Steina geluid en beeld op ritmische wijze, om de op en neer-beweging, de links-rechts-beweging en het ineenkrimpen en weer uitrekken van een digitaal beeld te onderzoeken, waarbij ze haar eigen gezicht als beeldmateriaal heeft gebruikt. Deze zeer ingewikkelde beeldbewerking vormt een interessant voorbeeld van de vroege werken van de Vasulka’s, waarin naar voren komt hoe creatief zij het medium ‘bedwongen’ en trachtten te beperkingen van de machine te overstijgen.
Sonia Cillari, Se mi sei vicino, 2006
De performance/interactieve installatie 'Se Mi Sei Vicino' ('Als je dicht bij me bent’) is een praktisch onderzoek naar de interactie tussen lichaam en omgeving en naar de mogelijkheden van het gebruik van het lichaam als interface. Een kernelement van het werk is een vloer, bestaande uit sensoren, waarop een performer staat die fungeert als menselijke antenne; als mensen uit het publiek in de buurt komen of de performer aanraken, worden de bewegingen van hun lichamen geregistreerd als elektromagnetische activiteit. De vloer wordt omringd door grote projecties van computerbeelden, die van vorm veranderen onder invloed van de fluctuaties in het elektromagnetische veld. De beelden zijn algoritmische organismen, verbonden met geluidscomposities, die worden voortgebracht door de open source-renderingmachine OGRE. Het onderzoek voor dit werk werd verricht in de context van het Artist in Residence programma van het Nederlands Instituuut voor Mediakunst te Amsterdam.